Ululupod nga pagbalay sang dalan pakadto sa isa ka pangkomunidad nga kauswagan para sa mga komunidad sang mangingisda sa Pilipinas

This article is also available in English.

“Madamo sang mga ginatawag nga programa kag proyekto pangkauswagan apang wala sini ginpasanyog ang kabuhi sang mga pumuluyo ilabi na ang komunidad sang mga mangingisda.” — Roque Cris Chavez, Secretary-General, PAMANGGAS

Ginahanda sang mga mangingisda ang ila bangka bag-o magpalawod

Humalin sa pagtakop tubtob sa pagbutlak sang adlaw, ginapuno sang mga mangingisda ang ila adlaw sa tunga sang kalalawran paagi sa pagpasimpalad sang bugana nga kuha para sa ila pamilya. Ang iban ang nagapalawod na alas-kwatro pa lang sang hapon ilabi na kung malayo ang lugar nga ila palangisdaan. Nagabalik sila sa masami alas singko na sa kaagahon sa higad sang baybay kung sa diin ginasug-alaw sila sang mga nagalaum nga grupo — mga pumuluyo, miyembro sang ila pamilya, manugbaligya, kag tricycle drivers. Ini ang kabuhi sang kadam-an nga pumuluyo sa pangbaybayon nga komunidad sang Santiago kag San Francisco sa banwa sag Barotac Viejo, prubinsiya sang Iloilo, pungsod Pilipinas. Bisan simple lang, ang pangabuhi sa komunidad ang nag-agi sa nagkalain-lain nga lebel sang paghimakas para ini ang makapadayon.

Paghugot sang leksyon sa kasaysayan

Suno sa mga residente sang Santiago kag San Francisco, ang ila mga kalolohan ang nagsiling nga sadtong 1960, pipila pa lamang ka panimalay ang ara sa ila komunidad. Apang pagkatapos mahuman ang kalsada sadtong 1980s, nag-umpisa na ang pagpuyo sang pangayaw sa ila lugar. Ang mga pamilya nga humalin sa iban pa nga prubinsiya ang nagtinir sa ila komunidad bangud sa paborable sini nga lokasyon kag bastante nga resorsa. Madumduman pa ni Nanay Jonna kung ano ka simple ang ila pagpangabuhi kag kung paano sila magpakig-abyan sa pumuluyo. “Bisan bag-o ka lang nga residente diri, madali ikaw nga magapakigbagay sa tanan bangud ginatratar namon ang kada isa nga pamilya. Kung wala ikaw sang makaon subong nga adlaw, pagatagaan ka sang imo kaingod sang ila nga uga kag utan, kon kaisa kan-on,” dugang pa niya. Bilang isa ka magamay nga komunidad, madasig nila nga natuga ang paghiliusa bilang isa ka komunidad.

Jojo, miyembro sang organisasyon nga AMMS, ang nagabulad sang isda para saila kaugalingon nga pangkonsumo sa isa kwadro nga kahoy nga may lambat

Apang sadtong 1990, ang dati nga malinong nga pangabuhi sang pumuluyo ang natublag kag nabutang sa katalagman ang ila paghiliusa. Natalupangdan sang pumuluyo ang presensiya sang mga indi-pamilyar nga tawo nga nagaguwa sulod sa ila komunidad. Sang ulihi, ila nahibal-an nga ang mga tawo kag salakyan nga nagasulod sa ila komunidad ang ginapanag-iyahan sang Malampay Mining Company. Gin-organisa sang pumuluyo ang ila kaugalingon kag naghinun-anon sa mga posible tikang batuk sa lihok sang gubyerno nga magpangpihak kag magpaaway sa ila kubay. Naglunsar sila sang isa ka kampanya batuk sa mina kag nag-umpisa sa pag-edukar sa mga residente sang posible epekto sang mina sa ila palangabuhian, ikaayong lawas, kag kapalibutan. Nagpalapit sila kag naghingyo sang dayalogo sa mga otoridad nga ara sa gubyerno agud ihapag ang ila kolektibo nga pagpamatuk batuk sa ginaproponer nga mina. Nagpakig-angut man sila sa malapad nga grupo sang civil society sa isla sang Panay kaangay na lang sang grupo sang mangunguma, mga human rights organizations, kag sektor sang simbahan para tipunon ang pinakamalapad nga suporta para sa ila kampanya.

Sa paglaum nga mapunggan ang pagsulod sang makahalalit nga proyekto nga makapalayas sa ila sa ila duta kag makahilo sang ila kadagatan, maisog nga nagpakigbato ang komunidad sa nagkalain-lain nga patag. Nagtukod sila sang mga barikada sa tanan nga dalan pasulod kag masami nga ginabisitahan ang ginapasuni nga lugar sang mina para bantayan kung may ara sang nagaluntad nga aktibidad may kaangtanan sa pagmina. Ang miyembro sa komunidad nga aktibo sa kontra-mina nga paghimakas ang ginpakalain sang mga tagduso sang proyekto kag mismo sang gubyerno. Nakulbaan sila sa posible indi maayo nga matabo sa ila. Apang para sa kadam-an nga pumuluyo sa komunidad, mas nakulbaan sila nga magpamensar nga kung indi sila kolektibo nga maghulag kag dag-on ang ila away batuk sa mina, ang buwas-damlag sang mga masunod nga henerasyon ang mabutang sa katalagman. Ang pagmaksimisa sang pag-organisa sa komunidad, hilikuton alyansa kag ang estratehiya sa kampanya kag adbokasiya, nangin madinalag-on para mapahalin sang pumuluyo ang kumpanya kag proyekto nga mina sa komunidad.

Ang pabalod-balod nga pangabuhi sa komunidad

Humalin sang paghimakas batuk sa mina, ginpabaskog pa gid sang komunidad ang ila angut sa mga organisasyon sang pumuluyo kag alyansa kaangay sang Paghugpong sang mga Mangunguma sa Panay kag Guimaras (PAMANGGAS), isa ka alyansa sang mga mangunguma kag mamumugon sa uma sa isla sang Panay. Ululupod nga naghulag ang mga lider kag miyembro sa komunidad kag ang PAMANGGAS sa mga isyu may kaangtanan sa repormang agraryo, palangabuhian, kapalibutan, kag tawhanon nga kinamatarung. Dugang pa, nangin instrumento man ang PAMANGGAS sa pagporma sang Asosasyon sang Magagmay nga mga Mangingisda sa Santiago (AMMS), isa organisasyon pangkomunidad sa Barangay Santiago. Naghatag man ang PAMANGGAS sang suporta teknikal kaangay sang paghanas sa pagplano kag pagpauswag sang organisasyon, paglunsar sang mga kampanya, kag pag-organisa sa komunidad.

Samtang ang pagtukod sang organisasyon pangkomunidad ang nangin testamento sang ila kolektibo nga handum, nagaserbi man ang AMMS bilang sandata batuk sa mapiguson nga polisiya sang estado kag mga pagpamigos sa ngalan sang kauswagan.

Joseph Araza, presidente sang AMMS, ang nagabulig sa iya kaupdanan sa komunidad sa pagkay-o sang naguba nga bangka

Ang AMMS kag PAMANGGAS ang kritikal sa mga polisiya kaangay na lamang sang Fisheries Code of 1998 nga direkta nga nagadumala sa resorsa sa kadagatan sang Pilipinas. Suno sa mga organisasyon sang mangingisda, ang implementasyon sang sini nga layi ang makahalalit sa kinamatarung kag kaayuhan sang mga mangingisda kag ila pamilya. Sa idalum sang sini nga layi, nagakapilitan ang mga mangingisda nga mag-agi sa magastos kag masibod nga proseso sa pagparehistro nga naga-obligar sa ila sa pagsumite sang mga dokumento kag ID (identification cards) nga para sa ila mabudlay gawaron. Ang pina kag penalidad, kung madakpan nga nagapangisda nga wala sang permit, ang tuman ka mahal nga indi masarangan sang isa ka magamay nga mangingisda. Dugang pa, ila ginapamatukan ang pag-imponer sang tatlo ka bulan nga pagdumili sa pagdakop sang tabagak, tuloy, kag gumaa bangud nagatuga lamang ini sang kakulangon sa pagkaon kag pagkadula sang kita partikular sa ila nga pinaka-imol. Sa panahon sang himugasa ukon peak season, ang isa ka sakayan pandagat — nga may ara sang 4–5 ka sakay — ang makakita sang P9,000 nga bili sang isda sa isa ka trip. Apang, nagakita lamang sila sang P2,800 sa panahon naman sang off season. Ang neto nga kita sa pagpangisda ang alalangay nga ginatunga sang mga mangingisda. Ang pagpatuman sang fishban ang nagpanubo sang ila nga kita, nagpwersa sa ila nga magkadto sa kasyudaran ukon maglakat sa luwas sang pungsod kag magtrabaho bilang domestic helper. Bisan papaano ila man nga naintindihan kung ngaa gina-implementar ang fish ban, apang indi dapat magdulog lang ang mga polisiya sa pagdumili sa ila sa pagpangisda. Suno sa AMMS, dapat may ara sang matuod-tuod nga konsultasyon sa komunidad kag klaro nga programa ang gubyerno para suportahan ang mga apektado nga komunidad agud mahagan-hagan ang malain nga epekto sosyo-ekonomiko samtang ginapatuman ang fish ban.

Ang negatibo nga epekto sang polisiya sa kadagatan ang ginpalala pa gid sang epekto sang climate change. Sa panahon sang bagyo, ang mga komunidad ang naga-antos sa mga dalagko nga balod nga nagaguba sang ila mga sakayan kag fish gears kag nagaparalisa sang ila mayor nga palangabuhian. Kinahanglan nila magpangita sang mga temporaryo kag alternatibo nga sorsa sang kita para suportahan ang mga basehan nga pagkinahanglanon sang ila pamilya sa matag-adlaw. Apang para sa kadam-an sang mga panimalay, pagpangutang sa microfinance institutions ang pinaka-madasig kag masaligan nga pamaagi, apang ini ang naglubong sa ila sa utang. Ang mga palpak nga nangin solusyon sang gubyerno, limitado nga subsidyo kag bulig pinansyal sa panahon sang kalamidad ang nagpalala pa gid sa kahimtangan sang mga mangingisda.

Pagbuligay sang pumuluyo para masalbar ang lambat pagkatapos maigo sang bagyo ang komunidad na nagguba sang pila ka bangka

Ang mga lider kag miyembro sa komunidad nga kritikal sa polisiya kag programa sang gubyerno ang ginabansagan nga mga rebelde kag terorista. Nakabatyag sila sang kulba bangud sa risgo nga dala sang terrorist tagging sa ila mismo seguridad. Sa pungsod Pilipinas, ang pagtawag bilang terorista ukon terrorist labeling ang nagresulta sa pwersahan nga pagkadula (forced disappearances), harasment gamit ang layi, kag mismo pagpamatay. Si Melbert Balbon, isa ka lider sa Santiago, ang ginakulbaan nga may makaduluda nga indibidwal nga nagasunod sa iya sa panahon nga nagapabanwa ini para sa pila ka hilikuton kag pagtambong sa mga upisyal nga meeting. Nakita sang mga miyembro sa komunidad nga terrorist labeling ang sabat sang gubyerno sa pagtindog nila sa ila kinamatarung, kag para sa ila, wala ini dapat ginapasugtan.

Ginamaniobra ni Melbert Balbon ang bangka para makapauli matapos ang pagbisita sa iya himata sa Barangay San Francisco

Ang presensiya sang militar ang nagtuga sang kakugmat sa mga pumuluyo sa komunidad. Sang nagligad lamang tuig, may ara sang insidente kung sa diin nagtinir sa komunidad sang isa ka gab-e ang mga militar nga wala sang klaro nga katuyuan. Ini ang nagtuga sang kulba sa mangin posible indi maayo nga matabo sa komunidad.

May pila ka residente ang nakulbaan nga kung sila ang magpartisipar sa mga aktibidad nga gin-organisa sang AMMS kag PAMANGGAS, sila man ang mangin target sang pulitikal nga pagpahingabot. May pila ka miyembro naman sang AMMS ang wala na nagapartisipar bangud sa mga pagpamahog.

Pagpalapad paagi sa pangkalibutanon nga paghiliusa

Ang walay untat nga isyu angut sa tawhanon kag pangkalibutanon nga kinamatarung nga ginaatubang sang komunidad sang Santiago kag San Francisco ang nagapakita sang pagkakinahanglanon nga maglab-ot pa gid sang madamo pa nga alyado kag networks sa Pilipinas kag sa iban nga pungsod. Ang oportunidad nga ginlatag sang Global Advocacy Team (GAT) ang tuman ka malahalon para sa mga aktibista kag organisador sa komunidad kaangay ni Roque Cris Chavez kag sang PAMANGGAS.

Roque Cris Chavez, isa sa mga GAT members, halin sa PAMANGGAS sa Pilipinas

Sang nahibal-an ni Roque Cris Chavez ang hilikuton sang International Accountability Project (IAP) kag sang Global Advocacy Team (GAT), gilayon sini nga nakita nga ang pagpanalawsaw nga ginapangunahan sang komunidad ukon community-led research ang maayo nga dugang sa hinangiban sa pag-organisa kag pagpabakod sang komunidad pakadto sa pagbalay sang balayon para sa komunidad nga pangkauswagan ukon community-led development framework nga nagasabat sa ila mga kinahanglanon kag prayoridad.

Sang nagligad, aktibo ang PAMANGGAS sa nagkalain-lain nga pagpanalawsaw bilang isa ka importante nga bahin sang pag-organisa sa komunidad. “Para ma-organisa ang pumulyo, kinahanglan nga hibaluon ang ila mga isyu, mga ginaatubang nga reyalidad, kag mga paghimakas. Gani, para sa mga organisador sa komunidad, importante ang imbestigasyon kag pagkolekta sang datos para ma-usisa ang kahimtangan kag maintindihan ang mga nagaluntad nga gahum sa komunidad,” siling ni Roque Cris. Yabi ang pag-angkon sang pagsalig sang komunidad agud makuha ang ila suporta kag kooperasyon.

Sa subong, si Roque Cris kag ang GAT research team sa Panay ang nagahiwat sang pagpanalawsaw nga ginpangunahan sang komunidad (community-led research) may kaangtanan sa epekto sa ekonomiya sang layi pandagat sa mga komunidad sang Santiago kag San Francisco. Mga proseso sa porma sang indibidwal nga sarbey, key informant interviews, focus group discussion, case studies kag bisan mga indi pormal nga paghinun-anon ang ginahiwat para maganyat ang pumuluyo nga magpartisipar sa diskusyon.

Isa ka komunidad nga miting nga gin-organisa sang AMMS kag partner nga organisasyon sini para mapaabot sa pumuluyo ang estado sang proyekto palangabuhin kag kolektibo nga matasa ang implementasyon sang proyekto

Base sa mga repleksyon sang GAT research team sa Panay, ang pagpanalawsaw nga ginapangunahan sang komunidad — kung ginagamit sang maayo ang mga estratehiya kag instrumento — ang makapahulag kag makapa-organisa sa pumuluyo. Sang ginpaathag sang research team sa pumuluyo ang katuyuan sang pagpanalawsaw kag mga konsepto sang pagpanalawsaw nga ginapangunahan sang komunidad kag ang ila kinamatarung para sa kauswagan, ang mga pumuluyo mismo ang nagasiling nga ang proseso ang nagasakop sang tanan kag ang ila partisipasyon ang malahalon para sa kauswagan. Gina-apresyar sang mga miyembro sa komunidad ang ila yabi nga papel sa proseso sang pagdesisyon may kaangtanan sa mga proyekto kag polisiya nga naga-apekto sa ila. Sa bilog nga proseso sang pagpanalawsaw, ang mga miyembro sang komunidad ang nakarealisar nga ang ara sa poder ang nagdingot sa ila sa malawig nga panahon kag ang prayoridad sa kauswagan kag ang ila mga ginakabalak-an ang wala ginapamatian.

Bilang kolektibo sa GAT, ang kada isa ang nagapakigbahin sang ila ideya, mga pagpanghangkat, mga estratehiya, kag mga plano nga ginakonsidera ang ila kahimtangan sa komunidad. Sa proseso, ang mga pagtuon ang nagapalapad sang sakop kag perspektiba sa nagkalain-lain nga isyu nga ginaatubang sang ila komunidad. Ini ang kolektibo nga pagpaambit kag pagtuon, sang paghulag para sa isa ka pag-uswag pangkatilingban kung sa diin ang kada isa ang nagaagum sang katumanan sang ila mga kinamatarung.

Pagbisita sang mga mangingisda sa tambon, ang gintingob nga tradisyunal kag bag-o nga pamaagi sa pagpangisda, nga nagaserbi man bilang sanktwaryo sang mga isda

Nabatyagan sang mga komunidad nga nakakita sila sang masaligan nga kaupod sa GAT samtang ginapakigbahin nila ang ika kumon nga eksperyensya kag nagpahayag sang paghiliusa. “Kinahanglan naton pasanyugon ang paghiliusa kag kolektibo nga aksyon sa tunga sang mga komunidad para maangkon ang matuod-tuod nga pagbag-o sa katilingban kag pangkatilingban nga hustisya,” hinambit ni Roque Cris.

###

Ang ini nga artikulo ang kabahin sang mga istorya humalin sa 8 ka organisador sa komunidad halin sa 8 ka pungsod nga parte sang Global Advocacy Team sang IAP. Ang inisyatiba sang Global Advocacy Team ang nagtingob sang tumalagsahon nga organisador sa komunidad halin sa nagkalain-lain nga parte sang kalibutan agud maglunsar sang pagpanalawsaw nga ginapangunahan sang komunidad kag mapahulag ang mga komunidad para bag-uhon kung paano ang isa ka pag-uswag ang ginadisenyuhan, ginapondohan, kag ginapatuman. Dugang nga hibal-on ang angut sa Global Advocacy Team kag ang ila pokus sa pagplano sang kauswagan nga ginapangunahan sang komunidad.

Ang mga materyales sang IAP angut sa paghanas may kaangtanan sa pagpanalawsaw nga ginapangunahan sang komunidad ang sarang mabasa sa 13 ka lenggwahe, lakip na ang Tagalog.

Si Carlo Malansan ang Southeast Asia Community Organizer nga ara sa International Accountability Project (IAP). Isa man siya ka photojournalist para sa Bulatlat.com — isa ka alternatibo nga organisasyon pangmidya sa Pilipinas.